Polityka 17-11-2007 nr 46

Bolszewicy, kt?rzy w pa?dzierniku 1917 r. zaw?adn?li Rosj?, zamordowali cara Miko?aja II i jego najbli?sz? rodzin? (rozkaz mia? wyda? osobi?cie Lenin). Ale familia Romanow?w by?a liczna i rozga??ziona. Jaki los spotka? innych jej przedstawicieli?

W momencie wybuchu I wojny ?wiatowej cz?onkowie dynastii Romanow?w po?pieszyli do kraju z zachodniej Europy. Caryca-matka Maria przyjecha?a z Anglii, gdzie odwiedza?a sw? siostr? Aleksandr? (kr?low?, matk? Jerzego V). Podobnie jej m?odszy syn Micha?, kt?ry w?a?nie urz?dza? si? w wynaj?tej w Sussex posiad?o?ci z po?lubion? wbrew woli cara Natali? Wulfert, podw?jn? rozw?dk?. W obliczu wojny Miko?aj II pozwoli? bratu wr?ci? do kraju i przywie?? ?on?. Podobnie post?pi? z zamieszka?ym w Pary?u stryjem Paw?em i jego drug? ?on? – te? uprzednio rozwiedzion? – kt?r? mianowa? ksi??n? Paley. Car uzna? za cz?onk?w dynastii tak?e przed?lubnych syn?w Micha?a (Jerzego, ur. 1910, kt?ry otrzyma? tytu? hrabiego Brasow) i stryja Paw?a (W?odzimierza, ur. 1897, kt?ry odt?d mia? nazywa? si? ksi?ciem Paleyem).

Prawie wszyscy doro?li m??czy?ni z rodziny otrzymali stanowiska oficerskie w armii, kt?rej naczelnym wodzem by? pocz?tkowo wielki ksi??? Miko?aj Miko?ajewicz (Niko?asza), kuzyn ojca cara. Tradycja rodzinna wymaga?a, aby wszyscy m?scy cz?onkowie dynastii zostawali oficerami; nawet c?rki carskie mia?y „swoje” pu?ki i wyst?powa?y w damskich wersjach ich mundur?w. W czasie dzia?a? wojennych kobiety z domu Romanow?w podejmowa?y prac? w szpitalach jako siostry mi?osierdzia; przyk?ad dawa?a caryca-matka Maria Fiodorowna, pracuj?c ze sw? m?odsz? c?rk? Olg? w szpitalu w Kijowie.

Po abdykacji Miko?aja II, a nast?pnie jego brata Micha?a (kt?rego car w chwili abdykacji wskaza? jako swego nast?pc? z pomini?ciem chorego na hemofili? carewicza Aleksego) okaza?o si? jednak, ?e ani popularno??, jak? uzyskali niekt?rzy cz?onkowie rodziny w?r?d swoich ?o?nierzy, ani praca kobiet z rodziny na rzecz rannych nie da?y im gwarancji bezpiecze?stwa w?r?d wczorajszych poddanych. Carycy-matce, do owego czasu bardzo lubianej z racji zaanga?owania w dzia?alno?? dobroczynn?, szybko dano w Kijowie do zrozumienia, ?e jest tam niemile widziana. Olga do?wiadcza? zacz??a wrogo?ci ze strony pacjent?w i personelu szpitalnego. Nie zmieni? tego fakt, ?e zrezygnowa?a ze swego statusu wielkiej ksi??nej, zawieraj?c ma??e?stwo z niearystokrat?. W obliczu rozpadania si? starego ?adu Olga postanowi?a bowiem zawalczy? o swe szcz??cie. Jesieni? 1916 r. uzyska?a od cara uniewa?nienie nigdy nie skonsumowanego, narzuconego jej przez rodzin? ma??e?stwa z dalekim kuzynem Piotrem Oldenburskim i natychmiast po?lubi?a swego wieloletniego ukochanego, pu?kownika Niko?aja Kulikowskiego.

W lutym 1917 r. ci??arna Olga z m??em i matk? wyjecha?a z Kijowa na Krym, gdzie zamieszka?a te? starsza z si?str cara Ksenia ze swoim m??em Aleksandrem Michaj?owiczem, sze?cioma synami i c?rk? Iren? wraz z m??em (Feliksem Jusupowem) oraz Piotr i Miko?aj Miko?ajewicze z rodzinami. Pozwolono im ?y? w Aj Todor, posiad?o?ci m??a Kseni, i s?siedniej willi Dulberg. Stali si? tam obiektem rywalizacji sowietu ja?ta?skiego (w kt?rym przewa?a?a opcja egzekucji Romanow?w) z sewastopolskim, traktuj?cym ich jak cennych zak?adnik?w. (Sowiety, czyli rady, by? to eksperyment ustrojowy, kt?ry narodzi? si? w 1905 r. w kr?gu os?b d???cych do zreformowania monarchii carskiej; po rewolucji lutowej 1917 r., abdykacji cara i narodzinach Republiki Rosyjskiej sowiety, powstaj?ce od pewnego czasu jako rady robotnicze i ?o?nierskie, sta?y si? r?wnoleg?ym elementem ustrojowym obok parlamentu – Dumy i Rz?du Tymczasowego. Has?o Lenina „ca?a w?adza w r?ce rad” by?o znakiem zmiany strategii bolszewik?w: postanowili przej?? rady, tak?e si??, aby z nich zrobi? baz? dla swego militarnego zamachu stanu. Wi?cej o Rosji na pocz?tku XX w., okoliczno?ciach abdykacji cara, powstaniu republiki i puczu bolszewickim Czytelnicy znajd? w naszym specjalnym wydaniu – szczeg??y s. 88).

Romanowowie w Aj Todor zmagali si? z niedostatkiem i bezustannymi kontrolami. Nade wszystko dr?czy?a ich niepewno?? co do los?w cara z ?on? i c?rkami, kt?rych po pocz?tkowym okresie aresztu domowego w jednym z pa?ac?w w Carskim Siole wywieziono na Syberi?, najpierw do Tobolska, potem do Jekaterynburga. Nie mieli te? wiadomo?ci od brata cara – Micha?a.

Micha? – nieodpowiedzialny playboy, kt?rego jedyny syn przyszed? na ?wiat jako bastard – natychmiast odrzuci? carsk? koron? i odt?d ?y? spokojnie w pa?acu w Gatczynie, w areszcie domowym. Od pocz?tku 1918 r. bolszewicy zacz?li jednak upatrywa? w osobie by?ego cara i jego brata zagro?enie. Kl?ski wojenne i pog??biaj?cy si? kryzys sk?ania?y wielu Rosjan do nostalgii za czasami caratu. Wojska niemieckie wchodzi?y coraz g??biej w Rosj? i przyjmowano mo?liwo??, ?e cesarz Niemiec – kuzyn carycy – spr?buje restauracji monarchii. W?adze sowieckie zacz??y wi?c przewozi? Romanow?w na Syberi?. Micha? zosta? wywieziony w marcu 1918 r. do Permu, gdzie przez jaki? czas ?y? w hotelu wraz ze swym sekretarzem Brianem Johnsonem. Noc? z 12 na 13 czerwca kilku uzbrojonych m??czyzn wyprowadzi?o ich obu z hotelu, wywioz?o za miasto i zastrzeli?o. Zw?oki spalono. Oficjalna wersja wypadk?w, zamieszczona kilka dni p??niej w sto?ecznych gazetach, m?wi?a o „ucieczce” b?d? „porwaniu” Micha?a przez bia?ogwardzist?w. By?o to pierwsze tego typu k?amstwo sowiet?w.

Kilka dni p??niej poinformowano oficjalnie o rozstrzelaniu by?ego cara. Nie wspomniano o losie jego ?ony i dzieci oraz lekarza, damy dworu, kamerdynera i kucharza, z kt?rymi cara wi?ziono w otoczonym wysokim p?otem domu kupca Ipatjewa w Jekaterynburgu od kwietnia 1918 r.

17 lipca przed ?witem czeki?ci pod wodz? komisarza Jurowskiego wyprowadzili ich wszystkich do sutereny domu. Otworzono do nich ogie?, po czym dobito tych, kt?rzy nie zgin?li od razu pod gradem kul. Zw?oki przewieziono ci??ar?wk? do lasu niedaleko wsi Koptiaki, gdzie je rozebrano, spalono i pogrzebano. 18 lipca oprawcy wr?cili, aby je odkopa?, obla? kwasem siarkowym i pogrzeba? nieco dalej, w bagnach.

Po zaledwie o?miu dniach od masakry do Jekaterynburga dotar? czeski kontyngent pod wodz? bia?ego admira?a Ko?czaka. Stwierdziwszy, ?e rodziny nie ma w domu Ipatjewa, ?wie?o wysprz?tanym, a jednak nosz?cym ?lady rzezi, Ko?czak powierzy? ?ledztwo prawnikowi Niko?ajowi Soko?owowi. Odnalaz? on miejsce w lesie, w kt?rym zw?oki obdarto z odzie?y. Zebra? szcz?tki ubra?, zgubione przez oprawc?w w trawie klejnoty i odci?ty palec. Kilka lat p??niej Soko?ow opublikowa? w Pary?u sw?j raport, jednak ocala?a cz??? rodziny nie chcia?a mu wierzy?, ?ywi?c nadziej?, ?e ich krewni kiedy? si? odnajd?. Sowieckie w?adze za? przez szereg lat nie przyznawa?y si? do zamordowania dzieci i ?ony cara.

Sowieci k?amali te? w sprawie los?w innej grupy Romanow?w, przetrzymywanej od maja 1918 r. w A?apajewsku, znajduj?cym si? pod kontrol? sowietu jekaterynburskiego. Nale?eli do niej siostra carycy El?bieta, uwa?ana za pi?kno?? doskona??, kt?ra po ?mierci m??a (carskiego stryja Sergiusza, zabitego w 1905 r. w zamachu terrorystycznym) wst?pi?a do utworzonego w?asnym sumptem klasztoru. Po abdykacji Miko?aja II w?adze w Berlinie wykazywa?y pewne zainteresowanie losem El?biety – niemieckiej ksi??niczki, w m?odo?ci adorowanej przez obecnego cesarza. Ona jednak nie chcia?a s?ysze? o opuszczeniu swego zgromadzenia. Jej los do ko?ca dzieli?a jedna z mniszek, Barbara. Opr?cz nich w budynku szkolnym w A?apajewsku uwi?ziono wielkiego ksi?cia Sergiusza Michaj?owicza, ksi?cia W?odzimierza Paleya i trzech syn?w wielkiego ksi?cia Konstantego: Joanna, Konstantego i Igora. W nocy z 17 na 18 lipca wywieziono ich do lasu. Sergiusza, kt?ry usi?owa? stawia? op?r, zastrzelono, po czym trupa i sze?cioro ?ywych ludzi str?cono do nieczynnego szybu kopalni. Czeka?a ich tam powolna ?mier? w m?czarniach, z powodu ran, pragnienia i g?odu.

Kolejna grupa Romanow?w zosta?a zamordowana w twierdzy Pietropaw?owskiej w styczniu 1919 r. Rozstrzelano w?wczas stryja carskiego – Paw?a, wielkich ksi???t Dymitra Konstantynowicza oraz Miko?aja i Jerzego Michaj?owicz?w. Trzeci z wi?zionych w twierdzy Michaj?owicz?w, chory na gru?lic? Gabriel (Gawrii?), zosta? ocalony przez lekarza wi?ziennego Iwana Manuchina. Wyleczy? on kiedy? Gorkiego, a pisarz, uznaj?c d?ug wdzi?czno?ci, wstawi? si? za ksi?ciem u samego Lenina.

Tymczasem los grupy Romanow?w na Krymie odmieni? si? w listopadzie 1918 r., kiedy wkroczy?y wojska niemieckie. Romanowowie opu?cili Krym w marcu 1919 r. na pok?adzie angielskiego okr?tu „Marlborough”, kt?rego dow?dca otrzyma? od kr?la Anglii rozkaz wywiezienia z Rosji carycy-matki. Na jej ??danie zabrano te? wszystkich jej krewnych przebywaj?cych na Krymie, z wyj?tkiem m??a Kseni, kt?ry odp?yn?? na pok?adzie innej angielskiej jednostki ju? w ko?cu 1918 r., oraz Olgi z m??em i dzieckiem, kt?rzy wyjechali na Kaukaz. Zorientowawszy si?, ?e nie ochroni ich ani arystokratyczne nazwisko, ani biali, uciekli do Danii, gdzie zamieszkali wraz z caryc?-matk?.

Caryc? Mari? przyj?? pod sw?j dach bratanek, kr?l Danii Chrystian X. Wkr?tce dosz?o mi?dzy nimi do napi??, m.in. na tle rachunk?w za pr?d – caryca nie przywyk?a liczy? si? z kosztami. Jej bratanek pocz?tkowo mia? nadziej?, ?e ciotka zechce pokrywa? je ze sprzeda?y swych wspania?ych klejnot?w – ale ona nie chcia?a rozstawa? si? z pami?tkami przesz?o?ci. W ko?cu przenios?a si? do ma?ej willi Hvid?re, kt?r? kupi?a przed wojn? razem ze sw? siostr? Aleksandr?. Tam sp?dzi?a reszt? ?ycia, do ko?ca usi?uj?c wierzy?, ?e jej syn i jego dzieci si? odnajd?. Nie spotyka?a si? jednak z kolejnymi samozwa?cami, mieni?cymi si? cudem ocalonymi carskimi krewnymi, zw?aszcza z podaj?c? si? za Anastazj? Ann? Anderson. Zadanie rozmowy z Anderson przypad?o Oldze.

Olga opiekowa?a si? matk? do ko?ca, znosz?c humory i kaprysy starej kobiety, kt?rej los przedwcze?nie odebra? ub?stwiaj?cego j? m??a (Aleksander III zmar? w wieku 49 lat), pozycj? cesarzowej, niezmierzone bogactwa, a przede wszystkim – czterech ukochanych syn?w (opr?cz Miko?aja i Micha?a Maria Fiodorowna mia?a te? syna Aleksandra, zmar?ego w dzieci?stwie, i Jerzego, gru?lika, kt?ry prze?y? zaledwie 28 lat). Do listy nieszcz??? rodzinnych by?a caryca dopisa?a te? fakt, ?e jej m?odsza c?rka wysz?a za cz?owieka niskiego rodu i nie pozwala?a o tym zapomnie? ani Oldze, ani Kulikowskiemu. Kiedy zmar?a w 1928 r., rodzina Kulikowskich przenios?a si? na farm? niedaleko Kopenhagi. Po II wojnie ?wiatowej wyemigrowali do Kanady.

Ksenia z synami zamieszka?a w domu u?yczonym jej przez Jerzego V. Jej ma??e?stwo si? rozpad?o, a ka?dy z sze?ciu syn?w o?eni? morganatycznie. Jej jedyna c?rka Irena ?y?a d?ugo i szcz??liwie ze swym m??em – ksi?ciem Feliksem Jusupowem, z kt?rym za?o?y?a dom mody. W 1934 r. Jusupow wygra? proces przeciwko wytw?rni filmowej MGM w zwi?zku z filmem „Rasputin i caryca”. Drugi z morderc?w Rasputina – Dymitr, syn zamordowanego w twierdzy pietropaw?owskiej carskiego stryja Paw?a – ukarany przez cara wys?aniem na front do Persji, ocala? w?a?nie dzi?ki zsy?ce. Przy??czywszy si? w Persji do wojsk angielskich nie wr?ci? ju? do Rosji. O?eniwszy si? z Amerykank?, wi?d? spokojne ?ycie w Stanach.

Jego siostra Maria wydosta?a si? z Rosji dzi?ki temu, ?e na granicy nie zorientowano si?, i? nazwisko Putiatin, nale??ce do jej drugiego m??a, jest nazwiskiem ksi???cym. Uciec uda?o si? te? wdowie po Pawle z c?rkami. ?ona Micha?a, u?ywaj?ca tytu?u hrabiny Brasow, wydostawszy si? z Rosji zamieszka?a z synem najpierw w Anglii, a nast?pnie w Pary?u. Jerzy zgin?? w wypadku samochodowym latem 1931 r. w wieku 20 lat.

Ostatnimi cz?onkami dynastii, kt?rzy opu?cili Rosj? (w 1920 r.), by?a wdowa po W?odzimierzu, najstarszym stryju Miko?aja II, i jej synowie. Najstarszy z nich – Cyryl – by? w kolejce do tronu nast?pny po Miko?aju i Michale. By? mo?e zwlekali z wyjazdem, ?udz?c si?, ?e po zwyci?stwie bia?ych jemu w?a?nie przypadnie tron. Cyryl w 1905 r. o?eni? si? ze sw? kuzynk? Wiktori? Melit? (c?rk? swej ciotki Marii Aleksandrownej), zwan? w rodzinie Ducky, prawdopodobnie maj?c nadziej?, ?e zwi?zek z wnuczk? kr?lowej Wiktorii (po mieczu) i cara Aleksandra II (po k?dzieli) uczyni go powa?niejszym kandydatem na cara. Dosz?o jednak do wielkiego skandalu – po pierwsze dlatego, ?e rosyjska Cerkiew zabrania?a ma??e?stw mi?dzy kuzynami, po drugie dlatego, ?e Ducky rozwiod?a si? z bratem carycy Aleksandry Ernestem-Ludwikiem heskim (swoim kuzynem, jako ?e oboje byli wnukami kr?lowej Wiktorii). Po abdykacji Miko?aja II Cyryl jako pierwszy z Romanow?w z?o?y? przysi?g? na wierno?? nowej w?adzy republika?skiej, ale kilka miesi?cy p??niej, po rewolcie bolszewik?w, zdecydowa? si? na ucieczk? z Rosji. Osiad? z ?on? i dzie?mi we Francji, gdzie w 1924 r. og?osi? si? carem. Jego jedyny syn W?odzimierz (1917–1992) odziedziczy? po nim pretensje do rosyjskiego tronu.

M?odszy brat Cyryla, Andrzej, znany jest g??wnie ze zwi?zku z polsk? primabalerin? Matyld? Krzesi?sk? (1872–1971). Robi?c ol?niewaj?c? karier? w Petersburgu zosta?a ona kochank? nast?pcy tronu Miko?aja. Kiedy ten w 1894 r. zosta? carem, u boku Matyldy zast?pili go wielcy ksi???ta Sergiusz Michaj?owicz i Andrzej W?adimirowicz. Osiad?szy we Francji, po?lubi?a w 1921 r. tego drugiego. Trzeci z W?adimirowicz?w, Borys, znany przed wojn? jako playboy, o?eniwszy si? po rewolucji w Pary?u, ?y? tam spokojnie. Zmar? w 1943 r.

W 1914 r. wszyscy oni byli cz?onkami rodziny panuj?cej nad jedn? sz?st? ?wiata, po??czonej z niemal wszystkimi rodami panuj?cymi w Europie. I wojna ?wiatowa po?o?y?a kres Europie, kt?r? Romanowowie postrzegali niemal jak posiad?o?? rodzinn?. Cz?onkowie dynastii niewielkie mieli poj?cie o ?yciu poddanych. Nie przewidzieli, ?e to z ich woli przyjdzie im do?ywa? staro?ci na Zachodzie, nierzadko ucz?c si?, jak si? p?aci rachunek za pr?d. Ale kt?ra dynastia przewidzia?a sw?j upadek?

Материал предоставлен Иваном Ветровым