Zbi?r esej?w prof. Tomkowskiego „Don Juan we mgle” to zaproszenie do wyprawy w ?wiat literatury dobrze znanej ale i w ?wiat pisarzy zupe?nie zapomnianych. Ka?dy esej to zach?ta do powt?rnej lektury nawet najpopularniejszych utwor?w: „Pana Tadeusza”, „Nocy i dni”, „Ch?op?w”, „Nad Niemnem”. Autor wskazuje nowe tropy, cz?sto pomijane przy omawianiu lektur w szkole, proponuje inne interpretacje, analizuje postaci wed?ug w?asnego klucza. Daje to zupe?nie odmienny obraz literatury ni? ten, kt?ry wynie?li?my ze szko?y i samo w sobie jest interesuj?c? przygod? intelektualn?.

Eseje po?wi?cone polskiej literaturze tchn? ?wie?o?ci? spojrzenia i pasj? badawcz?. Do szczeg?lne b?yskotliwych zaliczam ten zatytu?owany „Marek H?asko jako bajkopisarz” – wychodz?c od dw?ch ponurych bajek opublikowanych w „Utworach wybranych” Tomkowski ca?? tw?rczo?? H?aski analizuje pod k?tem tworzonych przez niego „bajek”, do kt?rych nale?? m.in. bajka o mi?o?ci, bajka komunistyczna, bajka ubecka i bajka izraelska. W ten spos?b nikt wcze?niej nie pisa? o tw?rczo?ci „m?odego gniewnego”.

W eseju „Artysta i przyrodnik” Jan Tomkowski przypomina konflikt mi?dzy Prusem a Sienkiewiczem. Niedoceniony przez wsp??czesnych Boles?aw pozostawa? jedynie cieniem Henryka - pisarza artysty, nagradzanego, ho?ubionego na salonach i uwielbianego przez damy. Odp?aca? si? mu pocz?tkowo drobnymi uszczypliwo?ciami, a potem ca?kiem jawnymi atakami, m. in. na „Ogniem i mieczem”, zarzucaj?c autorowi pomieszanie fikcji i rzeczywisto?ci oraz deformacj? prawdy historycznej, nazywaj?c powie?? „tanioch?”, a bohaterom przyczepiaj?c ?atki typu „Zag?oba – Sfinks ze ?bem wieprza”, „Podbipi?ta – gilotyna w ludzkiej postaci”, „Skrzetuski – Jezus Chrystus w roli oficera jazdy”. Sienkiewicz odpowiedzia? z?o?liwie, swoja ripost? kieruj?c do „jednego z literat?w, z fachu przyrodnika”, co mog?o by? aluzj? zar?wno do matematyczno-fizycznych studi?w Prusa jak i do jego zainteresowa? nauk?, ujawnionych m. in. w „Lalce”. Wzajemne animozje trwa?y a? do ?mierci Prusa a nawet d?u?ej: Boles?aw konsekwentnie odmawia? uczestniczenia w uroczysto?ciach, na kt?re zaproszony by? Henryk, natomiast po ?mierci „przyrodnika” na czele jego komitetu pogrzebowego stan?? „artysta”. Dzi? sytuacja zmieni?a si? zdecydowanie – powie?? XX wieku bli?sza jest tw?rczo?ci Prusa, ni? Sienkiewicza. Na tym polega Prusa zemsta spoza grobu.

Prof. Tomkowski wspomina tak?e literat?w, o kt?rych by? mo?e s?yszeli jedynie niekt?rzy, szczeg?lnie pilni studenci polonistyki – W?adys?awa Ordona, na prze?omie lat 60. i 70. XIX w. uwa?anego za najlepszego polskiego poet?, cenionego wy?ej ni? Asnyk czy Konopnicka, kt?ry zako?czy? ?ycie w domu dla ob??kanych; Aleksandra Mirona, poet? i publicyst?, mistrza sonet?w, zniszczonego przez alkohol i chorob? umys?ow?; Mari? Bartus?wn?, stawian? w swoim czasie na r?wni z Konopnick? m?odziutk? dziewczyn?, zmar?? m?odo autork? przepi?knych sonet?w zatytu?owanych „My?li przed?lubne”, kt?rych poetyka jest bliska M?odej Polsce.

Jan Tomkowski zbiorem esej?w „Don Juan we mgle” podtrzymuje opini?, ?e jest dociekliwym i niekonwencjonalnym badaczem, kt?ry pi?kn? i przyst?pn? polszczyzn? opowiada czytelnikowi o swoich przemy?leniach, jednocze?nie zach?caj?c do w?dr?wki ?ladami tw?rc?w i bohater?w literackich.