Jan z Czarnolasu zmar? w Lublinie 22 sierpnia 1584 r. Najwi?kszy polski poeta czas?w renesansu w ci?gu swojego ?ycia zapewne wielokrotnie go?ci? w mie?cie nad Bystrzyc?. Ziemi lubelskiej po?wi?ci? wiele swoich utwor?w.

Prawdopodobnie po raz pierwszy w Lublinie Jan Kochanowski, ?wczesny student Akademii Krakowskiej, przebywa? 10 listopada 1547 r. Wed?ug ksi?g miejskich lubelskich siedemnastoletni Jan z bratem Piotrem oraz z matk? Ann? przybyli tutaj na rozpraw? s?dow? przed urz?dem w?jtowskim. Wdowa po Piotrze Kochanowskim oskar?y?a miejscowego aptekarza Macieja Lossa o zagarni?cie pewnej sumy pieni?dzy. Tego samego dnia rodzina Kochanowskich odebra?a od z?otnika lubelskiego Macieja Krajowskiego 260 z? d?ugu nale?nego zmar?emu Piotrowi.

Po powrocie do kraju ze studi?w w Padwie Jan Kochanowski znalaz? si? w otoczeniu biskupa krakowskiego i podkanclerzego koronnego Filipa Padniewskiego, dzi?ki kt?remu zosta? jednym z sekretarzy kr?la Zygmunta Augusta.
W 1562 r. lekarz nadworny biskupa Padniewskiego Jakub Montanus otrzyma? archidiakonat lubelski wraz z uposa?eniem, w sk?ad kt?rego wesz?a wioska Dziesi?ta (dzisiejsza dzielnica Lublina). Poeta upami?tni? ten fakt fraszk? Do doktora Montana:

Pierwsz?, wt?r? i trzeci?, czwart? wie? i pi?t?,
Sz?st? tak?e i si?dm?, ?sm? i dziewi?t?,
Nie wiem, mi?y doktorze, w kt?rej masz krainie,
Jam tylko by? w Dziesi?tej, kt?ra przy Lublinie.

?mier? poprzedniego archidiakona lubelskiego Paw?a Chmielewskiego poeta uwieczni? Nagrobkiem Chmielewskiego.

Na prze?omie 1562/ 63 r. Kochanowski zwi?za? si? z kalwi?sk? rodzin? Firlej?w, wywodz?cych si? z obszaru dzisiejszej Lubelszczyzny. Po?wi?ci? jej w sumie 14 wierszy, w tym po?ow? zaadresowa? do Miko?aja syna marsza?ka. W podkrakowskim dworze Firlej?w spotka? szlachcica lubelskiego Franciszka Meglewskiego, dla kt?rego napisa? fraszk?. W jednym ze swych utwor?w opisa? D?browic? w okolicach Lublina, gniazdo rodzinne Firlej?w. Dla wojewody lubelskiego i marsza?ka wielkiego koronnego Jana Firleja u?o?y? A Joannem Firleum i Do wojewody. Po ?mierci wojewodziny Zofii Firlejowej pisze dwa nagrobki po?wi?cone zmar?ej. Andrzejowi Firlejowi z D?browicy, kasztelanowi lubelskiemu i staro?cie sandomierskiemu, po?ycza? powa?ne sumy pieni?dzy m.in. na lokacj? prywatnego miasta Janowca.

Funkcja sekretarza kr?lewskiego mia?a dla poety charakter g??wnie tytularny. W?r?d podpis?w sekretarzy kr?lewskich na akcie unii lubelskiej zabrak?o jego nazwiska. Temu wydarzeniu Kochanowski po?wi?ci? zwi?z?? przypowie?? pouczaj?c?, zwan? apoftegmatem:

Na sejmie lubelskim 1569, kiedy byli panowie litewscy przed sko?czeniem unijej ujechali, mi?dzy inszymi ?arty, kt?rych by?o niema?o te dwa wierszyki na ?cienie by?o napisano:
Litwa z nami unij? uczyni?a strojn?
Uciekli, zostawiwszy Haraburd? z Wojn?.
A to natenczas byli dwa pisarze litewscy, kt?rzy byli przy kancelaryjej zostali, jakoby miasto unijej- burda i wojna.

Wyj?tkow? rang? nada? Jan Kochanowski zwyczajowemu ho?dowi lennemu, kt?ry z?o?y? 19 lipca 1569 r. w Lublinie Zygmuntowi II Augustowi szesnastoletni ksi??? Albrecht II Fryderyk Hohenzollern, jako w?adca Prus Ksi???cych. Zmar?y ojciec ksi?cia by? wcze?niej protektorem Kochanowskiego.
Powsta? jedyny najbardziej okoliczno?ciowy utw?r poety - „Proporzec albo Ho?d pruski”. We fragmencie poematu autor zwr?ci? si? do Zygmunta Augusta jako or?downik unii polsko- litewskiej:

Ale? ty, wielki kr?lu, wtenczas o biesiady
Ma?o dba?, i owszeme? pilnie szuka? rady,
Jakoby? przywi?d? w jedno?? dwa wielkie narody
?ycz?c Litwie i Polszcze wiekuistej zgody.
Na co przotkowie twoi acz grunt za?o?yli,
Ale twoj? cz??? przedsi? zostawili.
Bo co wa?y pargamin i g?ste piecz?ci
Przy pismie zawieszone, je?li nie masz ch?ci?
Co tedy prawem inszy, co nas przysi?gami
Wi?zali, ty nas sercem zepni i my?lami!
A niechaj ju? Unijej w skrzyniach niechowamy
Ale j? w pewny zamek do serca podamy,
Gdzie jej ani m?l ruszy, ani ple?? dosi??e,
Ani wiek wszytkokrotny staro?ci? dol??e,
Ale synom od ojc?w przez r?ce podana
Nieogarnione lata przetrwa nie stargana.

Poezja Kochanowskiego by?a znana u szlachty lubelskiej. Wiele utwor?w po?wi?ci? mieszka?com dzisiejszej Lubelszczyzny.
W okresie dworskim poeta napisa? wierszowan? nowel? Pami?tka wszystkimi cnoty hojnie obdarzonemu Janowi Bapty?cie hrabi na T?czynie be?skiemu wojewodzie i lubelskiemu staro?cie. T?czy?ski po ?mierci w niewoli u Du?czyk?w zosta? pochowany w rodzinnym Kra?niku - mi?dzy s?awne dziady poczciwie w?o?ono. Do wojewody odnosi si? tak?e ?aci?ska elegia i polski Nagrobek T?czy?skiemu.
Sebastian Fabian Klonowic napisa? p??niej w ?alach nagrobnych:

Ja nie wiem, kto by si? wi?cej kocha? w Kochanowskim
Nad ci? zacnej braciej paro, w onym m??u boskim.
Zw?aszcza w lubelskim kraju, acz u wszystkich wsz?dzie
By? w swej cenie Kochanowski, jest i zawsze b?dzie.
A wszak?e to wiem za pewne, o Czernych cnym domu
?e sw? ch?ci? nie ust?pi? w tej mierze nikomu.

Do Paw?a i Piotra Czernych z Krasienina odnosi si? utw?r czarnoleskiego artysty Nagrobek dwiema braciej. Jan Kochanowski po?wi?ci? tak?e utwory innym mieszka?com ziemi lubelskiej- Dorocie Michowskiej z Michowa czy Andrzejowi Bzickiemu, w?a?cicielowi Be??yc.

Poeta uczestniczy? w Rzeczpospolitej Babi?skiej, za?o?onego przez Stanis?awa Pszonk? we wsi Babin pod Lublinem „kabaretu szlacheckiego”, spo?eczno?ci towarzysko - literackiej. Jego udzia? we wsp?lnocie prze?miewc?w i kpiarzy znamy z przekaz?w p??niejszych.

W okresie czarnoleskim my?liciel zwi?za? si? z Janem Zamoyskim, kt?ry zam?wi? pierwsz? w Polsce oryginaln? tragedi? renesansow? w duchu antycznym - Odpraw? pos??w greckich Jana Kochanowskiego. Podan? na Teatrum przed Kr?lem Jego Mo?ci? i Kr?low? Jej Mo?ci?, w Jazdowie nad Warszaw?. Dnia dwunastego stycznia Roku Pa?skiego M.D.LXXVIII (1578). Na fe?cie u Jego Mo?ci Pana Podkanclerzego Koronnego (Jana Zamoyskiego). Z osob? w?a?ciciela Zamo?cia zwi?zane s? tak?e utwory Orpcheus sarmaticus, O wzi?ciu Po?ocka, Pan Zamchanus, Dryas Zamchana, Epinicion, In Joannes de Zamoscio ac Griseldis Bathoreae Epithalamion i Ortografia polska. To ostatnie dzie?o zosta?o wprowadzone jako podr?cznik do Akademii Zamojskiej.

Zapewne niejednokrotnie tw?rca nie?miertelnych fraszek odwiedza? Kazimierz (Dolny). W 1580 r. wraz z bra?mi Firlejami - Miko?ajem i Andrzejem w domu w?jta J?zefa Wojasa godzili zwa?nionych kazimierzan. Jan Kochanowski, nosz?cy w?wczas tytu? wojskiego sandomierskiego, by? jednym z jednaczy (?awnik?w) w sprawie o zab?jstwo Barbary Ka?skiej przez miejscowego rajc? Miko?aja Cha?aja. Og?oszonym wyrokiem wyznaczono kar? pieni??n? dla m??a i syn?w ofiary. Cha?aj skazany zosta? na kar? p?? roku wi?zienia na zamku kazimierskim. By?a to zapewne kara „wie?y dolnej”, za zab?jstwo nieumy?lne.

W sierpniu 1584 r. g??wny tw?rca polskiego j?zyka literackiego znalaz? si? w Lublinie. Chcia? stawi? si? przed kr?lem Stefanem Batorym w czasie obrad lubelskiego sejmu konwokacyjnego w sprawie swojego szwagra Jakuba Podlowskiego, kt?ry jako koniuszy kr?lewski zosta? zabity w Turcji. Najwybitniejszy polski i s?owia?ski poeta renesansu zmar? w Lublinie, prawdopodobnie na udar m?zgu, w bli?ej nie znanych okoliczno?ciach. Pojawi?o si? kilka dziennych dat jego ?mierci. Bior?c pod uwag? epitafium poety w ko?ciele parafialnym w Zwoleniu przyjmuje si? ?e zgon nast?pi? 22 sierpnia 1584 r. Kontrowersje budzi miejsce ?mierci „ojca polskiej poezji”. ?awnik lubelski Klonowic napisa? ?ale nagrobne na ?lachetnie urodzonego i znaczne uczonego m??a, nieboszczyka pana Jana Kochanowskiego, wojskiego sandomierskiego etc. Polaka zacnego, ?lachcica dzielnego i poety wdzi?cznego, kt?ry z niema?ym smutkiem wszech cnych Polak?w post?pi? w Lublinie Roku Pa?skiego M.D.L XXXIIII dnia 16 miesi?ca pod konwokacyj?...
W ?alu VII lubelski poeta mieszczanin tak zwr?ci? si? do czytelnik?w:

Na mnie p?acz go?cinnym prawem przyszed?, bo tu ja?nie,
Zacny poeta ga?nie.
W mojej s?siedniej osadzie, w ten zjazd zawo?any,
Mi?dzy zacnemi Pany

Joachim Bielski we fragmencie kroniki poda?: Na tej?e konwokacyjej w Lublinie umar? Jan Kochanowski herbu Korwin, poeta taki Polski, jaki w Polszcze jeszcze ani by?, ani si? takiego drugiego spodziewa? mo?em.
Ryszard Szczygie? wykaza?, por?wnuj?c ?ale nagrobne Klonowica z archiwalnymi materia?ami ?r?d?owymi, ?e wydarzenie to mia?o miejsce w kamienicy Macieja Oczki, po?o?onej na lubelskim rynku.
Dziewi?tnastowieczni autorzy monografii i opis?w Lublina przekazali informacje o ?mierci poety w gmachu Trybuna?u, gdzie mia? Kochanowskiego przyj?? kr?l.
Ludwik Kamykowski potwierdzi?, ?e lirnik zmar? w kamienicy kupca Krokiera, a August Grychowski , ?e w domu katolickiego neofity Miko?aja Firleja.
Maria Eustachiewicz opracowuj?c utwory poetyckie Wespazjana Kochowskiego, przy analizie wiersza Apologia za Janem Kochanowskim, wojskim sendomirskim, poet?w polskim wodzem, kt?rego niekt?rzy rozumiej? by? heretykiem wyrazi?a przypuszczenie, ?e istnia?a jaka? tradycja sandomiersko - lubelska m?wi?ca o ?mierci Kochanowskiego w klasztorze Dominikan?w w Lublinie, gdzie toczy?y si? obrady sejmu konwokacyjnego.

W Lublinie prawdopodobnie odby?y si? uroczysto?ci pogrzebowe poety z udzia?em kr?la Stefana Batorego i dworu kr?lewskiego. Artysta zosta? pochowany w kaplicy ko?cio?a w Zwoleniu. Niekt?rzy badacze wskazuj? na Lublin jako miejsce pierwotnego poch?wku poety.

Wizerunek nagrobny Jana Kochanowskiego w kaplicy zwole?skiej z pocz. XVII w. jest jego jedynym prawdopodobnym portretem.

Na Lubelszczy?nie s? materialne ?lady zwi?zk?w z Janem Kochanowskim.
W 1796 r . Tadeusz Czacki podarowa? ksi??nej Izabelli Czartoryskiej domnieman? czaszk? poety, wydobyt? z krypty ko?cio?a w Zwoleniu. Czaszk? do??czono do zbior?w osobistych Izabelli i wyeksponowano w Domu Gotyckim ?wi?tyni Sybilli w Pu?awach. Obecnie obiekt razem z marmurowym sarkofagiem jest udost?pniony dla zwiedzaj?cych w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Po wielokrotnych badaniach przez antropolog?w nie ma zgody co do autentyczno?ci czaszki.

Przy farze Kazimierza Dolnego znajduje si? ufundowana w 1612 r. przez Miko?aja Borkowskiego i jego ?on? El?biet? z Czarnolasu z Kochanowskich kaplica Borkowskich i Witowskich. C?rka poety El?bieta Kochanowska po?lubiaj?c Miko?aja Borkowskiego zamieszka?a w pobliskim Wierzchoniowie, kt?ry pozostawa? we w?asno?ci jej m??a.

W Lublinie znajduj? si? tak?e pozosta?o?ci rodziny Jana z Czarnolasu. W ko?ciele pobernardy?skim mo?na zobaczy? nagrobek z czarnego marmuru po?wi?cony bratankom barda czarnoleskiego - Janowi Kochanowskiemu i Eremianowi (Jeremiaszowi) Kochanowskiemu. „Ilustrowany przewodnik po Lublinie” Marii Ronikierowej z 1901 r. zawiera t?umaczenie ?aci?skiego napisu nagrobnego: Janowi Kochanowskiemu, kanonikowi gnie?nie?skiemu i krakowskiemu, ?wi?tego majestatu kr?lewskiego sekretarzowi i Eremjanowi Kochanowskiemu braciom. kt?rych dusze z tego pado?u ?miertelnik?w do ojczyzny niebieskiej, aby ?y? ?yciem bez ?mierci, w Lublinie zesz?y, zw?oki za? tutaj z?o?one prosz? o modlitw? nabo?nych, zmarli pierwszy roku pa?skiego 1613 dnia 16 lipca. Drugi za? r. p. 1604 dnia 13 pa?dziernika. Jan i Eremian byli synami Miko?aja Kochanowskiego z Sycyny.

W tym samym ko?ciele w 400 lat po ?mierci Jana Kochanowskiego duszpasterstwo ?rodowisk tw?rczych w Lublinie wystawi?o tablic? pami?tkow? z wierszowanym napisem:

Wiar? stawia? nad umiej?tno?? wszelk?
S?owa przemieni? w modlitw? pi?kna
Polszczy?nie nada? blask poezji
Trosk? o Rzeczpospolit? uczyni? cnot?.

Na lubelskim placu przy ul. Narutowicza obok ko?cio?a pobrygitkowskiego znajduje si? pomnik Jana Kochanowskiego projektu Franciszka Strynkiewicza. Pomnik ten, wystawiony z inicjatywy Towarzystwa Przyjaci?? Nauk, ods?oni?to w 1931 roku. Przed II wojn? ?wiatow? znajdowa? si? na Starym Mie?cie, na wprost wej?cia do Ratusza - Trybuna?u. Po rozbi?rce obelisku w okresie okupacji, w 1951 r. przeniesiono obiekt na obecne miejsce. Pomniki poety znajduj? si? tak?e w Zwoleniu (1961 r.- autor W?adys?aw Jania) oraz w Czarnolesie (1980 r. – autor Mieczys?aw Welter). Istniej? plany powstania pomnika w Radomiu.

W?adze miasta Lublina musz? pami?ta? o ?wi?towaniu rocznic zwi?zanych z J?zefem Czechowiczem, Janem Kochanowskim, Henrykiem Wieniawskim czy Izaak Bashevis Singierem, w zwi?zku z szeroko rozumian? promocj? miasta. Miejscowe towarzystwa kulturalne propaguj? istotne dla historii lokalnej wa?ne daty. Pi?ty lubelski szlak turystyczny „?ladami wielkich lublinian” przedstawia wybitne postacie, takie jak Jan Kochanowski, kt?re wzbogaci?y z?o?on? kulturowo spo?eczno?? miasta nad Bystrzyc?.

Wykorzystano m.in.:

- Grychowski August, Lublin i Lubelszczyzna w ?yciu i tw?rczo?ci pisarzy polskich, Lublin 1965
- Kochowski Wespazjan, Utwory poetyckie, Wroc?aw 1991
- Korolko Miros?aw, Jana Kochanowskiego ?ywot i sprawy. Materia?y komentarze, przypuszczenia, Warszawa 1985
- Ronikierowa Maria A., Ilustrowany przewodnik po Lublinie, cz. 1-2, Warszawa 1901
- Soria Anna Maria, Jak Jan Kochanowski godzi? zwa?nionych kazimierzan... w: www.kazimierzdolny.pl/pisarze
- Szczygie? Ryszard, ?mier? Jana Kochanowskiego, „ Region Lubelski” 1986, R. 1(3), s.157- 163